Boekrecensie: Eerlijk Scoren!

Eerlijk scoren! De professionele balans tussen target en integriteit

Margreeth Kloppenburg en Jaco van der Schoor

Dit boek tracht een ethiek te definiëren voor 'professionals', zelfstandigen of werknemers die zelfstandig werken, zelf verantwoordelijk zijn voor de vruchten van hun arbeid, die op de hoogte blijven van hun vakgebied en die zowel binnen hun eigen organisatie als die van hun klant kunnen werken.

Daarbij bieden de auteurs algemene, maar toch praktische testen waarmee je zelf kunt kijken of je je eerlijk gedraagt.

A propos 'professionals': van schoonmakers en schilders wordt al meteen aangegeven dat deze afvallen, omdat ze voornamelijk met hun handen werken. Dat klinkt behoorlijk arrogant. Een goede vakman werkt altijd met zijn hersens, en daarnaast gaat het bij een ethiek om de mensen met wie je werkt.

De drie belangrijkste spelers in een professionele relatie zijn volgens Kloppenburg en Van der Schoor de professional, de werkgever en de klant. Tussen die drie heersen spanningsvelden die tot morele dilemma's leiden. Het boek gaat niet al te diep op deze spanningsvelden in, en dat is jammer. De drijfveren van de drie spelers worden benoemd, de macht die de kennis van de professional met zich meebrengt wordt aangestipt, en dat was het zo'n beetje. (Wettelijke en morele bezwaren worden ook genoemd, maar ik neem aan dat het bestaan hiervan algemeen bekend is.)

Het boek bestaat uit zes hoofdstukken waarvan nummers 3, 4 en 5 de kern vormen. Hierin wordt het interne (morele) kompas geïntroduceerd, dat bestaat uit een viertal basisvragen die je vervolgens op allerlei situaties en met allerlei invalshoeken gaat toepassen. De vier vragen zijn:

1. Durf ik eerlijk voor mezelf te zijn, of vertel ik mezelf sprookjes?
2. Heb ik echt het beste met de ander voor?
3. Heb ik de capaciteiten van nu, ben ik relevant?
4. Boek ik resultaten die er toe doen?

(De auteurs melden dat de lijst geïnspireerd is door het boek The Speed of Trust van zelfverbeteringsgoeroe Stephen Covey.)

In hoofdstukken 4 en 5 worden deze vragen vervolgens gelegd op de relatie tussen professional en klant, en professional en organisatie. De vragen worden daarbij onder het kopje "Check je interne kompas" uitgewerkt in gedragsregels of in specifiekere vragen.

Vraag 1 wordt bijvoorbeeld, in het kader van de relatie met de (eind)klant: "durf ik eerlijk te zijn tegen de klant, of vertel ik hem sprookjes?" en wordt vervolgens uitgewerkt als een aantal gedragsregels:

- Introduceer jezelf op gepaste wijze, vertel dus ook geen sprookjes, en zie het (eerste) gesprek als bouwsteen van een langdurige samenwerkingsrelatie.
- Wees eerlijk over je belangen; je hebt er alleen maar voordeel van als samenwerken vanaf het begin lukt.
- Wees betrouwbaar en consequent, maar niet dogmatisch.
- Geef inzicht in je eigen dilemma's als die van invloed zijn op de klant.
- Geef zelf het goede voorbeeld, je kunt en wilt niet anders.
- Heb je ego onder controle en concentreer je op de klant.

Hoofdstuk 5, over relaties in de organisatie, bekijkt morele dilemma's in het kader van de aard en evolutie van teams: projectteams, expertiseteams, marktteams en multidisciplinaire teams. Deze doorlopen allemaal de volgende fasen:

- De startfase, waarin de manager nog alle touwtjes in handen heeft, omdat deze op de opstartkennis zit, en dus alle teamleden nog naar de manager kijken.
- De strijdfase, waarin teamleden proberen hun eigen territorium af te bakenen binnen het team, wat gepaard kan gaan met groepjesvorming, het verhullen van informatie enzovoort.
- De samenfase, waarin alle neuzen dezelfde kant op staan, teamleden met elkaar communiceren waar dat nodig is, en elkaar dingen gunnen.
- En de slotfase, waarin het team desintegreert, omdat de organisatie de teamleden voor andere zaken nodig heeft.

Tegen deze achtergrond wordt het hoofdstuk weer afgesloten met het checken van het eigen moreel kompas.

Waar de voorgaande hoofdstukken voornamelijk gingen over het herkennen en voorkomen van dilemma's, sluit hoofdstuk 6 het boek af met een discussie van wat je moet doen als belangen toch botsen. De auteurs hebben daarvoor een stappenplan opgesteld:

1. Check je interne kompas (d.w.z. stel jezelf de hierboven geïntroduceerde vragen).
2. Bepaal je positie ten opzichte van degene met wie je in conflict bent, en handel daarnaar.

Dat handelen kan bestaan uit dialoog, waarbij je standpunten inneemt maar ook bestudeert, en uit een vervolgactie, bijvoorbeeld toegeven of afwachten.

Ook dit hoofdstuk eindigt met een checklist aan de hand van de vier vragen die de rode draad van het boek vormen.

Het hele boek is gelardeerd met voorbeelden die door hun algemeenheid soms geen emotie weten op te wekken, en daardoor geen brug slaan naar de theorie. Het verhaaltje over Maarten die bij een bank met een geweten gaat werken, omdat hij zelf een geweten heeft, doet daardoor eerder denken aan de van morele fantasieën doordrenkte jeugdboeken uit de 19e eeuw dan aan een modern, in de werkelijkheid geaard ondernemersboek.

Eerlijk Scoren is een redelijk dun boek en is eerder te beschouwen als een rood boekje voor de bedrijfsethiek voor wie zichzelf af en toe wil herijken, dan als een verhandeling over wat moraliteit nu eigenlijk betekent. De korte samenvatting aan het begin van deze recensie bevat voor mijn gevoel 90% van de inhoud van het boek, de rest is uitweiding en verklaring.

Wat mij betreft hadden de auteurs er ook voor kunnen kiezen de voorbeelden concreet en kort te houden, en het hele boek in te korten tot een paperback op pocketformaat, en dat dan voor een tientje te verkopen. Misschien een idee voor een vervolg?

Ik kocht dit boek om te dienen als een spiegel, in de hoop dat ik morele vragen aan de hand hiervan zou kunnen formuleren, en in die capaciteit heeft het goed gewerkt. Het lijkt me wat dat betreft dat als je als professional geïnteresseerd bent in beroepsethiek, je al niet meer overtuigd hoeft te worden van het nut daarvan, en een handboek als dit een nuttige keus voor je kan zijn.

ISBN: 9789089650641.
Website: http://www.margreethkloppenburg.nl/boek-eerlijk-scoren/ (bevat een proefhoofdstuk).